Een uitgaven van ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit (obn) en vereniging van bos- en natuureigenaren (VBNE)
Uit het hoofdstuk:
Aan- en afvoer van stikstof en nutriënten
De meest voor de hand liggende en meest effectieve maatregel om aan de hierboven beschreven tegemoet te komen is het verlagen van de stikstofdepositie.
De gevoeligheid van droge bossen voor verzuring en vermesting werkt veel verder door in het ecosysteem dan voorheen werd gedacht. Dit betekent ook dat het nog onduidelijk is wat de werkelijke kritische depositiewaarde zou moeten zijn, waarbij vlinderrupsen, bijvoorbeeld van kleine en grote wintervlinder op zomereik, hun levenscyclus weer op de bomen kunnen voltooien. Waarschijnlijk ligt deze lager dan de nu gehanteerde grenswaarden. Ook na verlaging van de stikstofdepositie zullen de effecten van vermesting en verzuring nog niet zomaar weg zijn, omdat het systeem stikstofverzadigd is en ook bodemverzuring zich maar heel langzaam herstelt.
Omdat het bos van het droog zandlandschap erg gevoelig is gebleken, moet er voorzichtig worden omgesprongen met herstelmaatregelen en bosexploitatie. Zowel tak-, tophout als strooisel zijn relatief nutriëntenrijk ten opzichte van stamhout. Er is becijferd dat oogst van stamhout alleen al kan leiden tot een negatieve balans van verschillende elementen. Het oogsten van tak- en tophout en strooiselverwijdering moeten dus al helemaal ontraden worden in bossen op leemarme bodems. Hoewel met de afvoer hiervan ook stikstof uit het bos verdwijnt, wordt de balans tussen stikstof en nutriënten alleen maar ongunstiger en functioneel herstel lastiger. Stikstof wordt namelijk tamelijk snel weer vanuit de lucht aangevuld, terwijl het gebrek aan verweerbare mineralen ertoe leidt dat de nutriënten, die met strooiselverwijdering verdwijnen, nauwelijks worden aangevuld. Het grote belang van dikker staand en liggend dood hout voor de biodiversiteit van bossenis al veel langer onderkend, dus ook dat moet zoveel mogelijk in het bos blijven.
Een andere voor de hand liggende oplossing zou zijn het aanvullen van mineralen en nutriënten in de bo- dem, waarmee tegelijkertijd ook de verzuring kan worden aangepakt. Deze denkrichting wordt nu op enkele plaatsen experimenteel onderzocht. Bekalkingsproeven in het verleden zijn vooral uitgevoerd bij commercieel interessante boomsoorten en niet bij de soorten die van het natuuroogpunt het waardevolst zijn. Behalve kalk, wat een groot e ect heeft op de bodem pH en calcium terugbrengt in het ecosysteem, is het ook belangrijk dat balansen van andere nutriënten worden hersteld, zoals kalium, magnesium en mangaan. Er zal dan bij voorkeur gewerkt moeten worden met stoffen die een gemengde samenstelling hebben (en niet bestaan uit zuiver calciumcarbonaat) en tekorten aanvullen zonder zelf andere problemen te veroorzaken, zoals zware metalen toxiciteit, bijvoorbeeld door een overschot aan mangaan. Het gebruik van langzaam verweerbaar steenmeel kan de duurzaamheid van de maatregelen vergroten en herstelt ook de voorraad verweerbare mineralen in het systeem. Omdat uitgangssituaties sterk van elkaar verschillen, is er waarschijnlijk niet slechts één recept om in alle situaties het nutriënten- en mineralenherstel optimaal uit te voeren. Er moet nog onderzocht worden hoe het beste maatwerk geleverd kan worden en of er zich bijkomende problemen voordoen, zoals verruiging van de ondergroei en nadelige effecten op bodembiota.
De eerste experimenten met het gebruik van steenmeel in heidegebieden zijn ingezet en ook in bossen zullen de effecten hiervan onderzocht worden.
Een probleem bij het gebruik van kalk en steenmeel is dat deze stoffen op de strooisellaag aangebracht worden en hier dus ook direct effecten kunnen hebben. Een uit ecologisch oogpunt betere aanpak zou zijn de minerale bodem te herstellen, waarna de nutriënten en bufferstoffen via bladval geleidelijk in de strooisellaag terechtkomen. In productiebossen is dit mogelijk als bij boomaanplant mineralen en nutriënten in het plantgat aangebracht worden. De nutriënten komen via bladval in de strooisellaag. Hieromtrent leven echter ook nog veel vragen wat betreft de effectiviteit op standplaats- en ecosysteemniveau en de duurzaamheid.